𝝜 𝝸𝞂𝞃𝝾𝞀ί𝝰 𝞃𝝶ς 𝝥𝝰𝝼𝝰𝝲ί𝝰ς 𝞃𝝶ς 𝝬𝞀𝞄𝞂𝝾𝝹𝝴𝞅ά𝝺𝝾𝞄 𝝹𝝰𝝸 𝞃𝝾 𝝾𝝻ώ𝝼𝞄𝝻𝝾 𝝬𝞈𝞀𝝸ό.

Όλοι οι κάτοικοι του χωριού Χρυσοκέφαλος είναι πρόσφυγες, το μεγαλύτερο ποσοστό δε αυτών προέρχεται από την περιοχή της Τραπεζούντας.
Το χωριό, το οποίο παλαιότερα ονομαζόταν Βούλκοβο, που στα σλάβικα σημαίνει λύκος, μετονομά-στηκε Χρυσοκέφαλος (Φ.Ε.Κ. 76/1927) από την επωνυμία της «Παναγίας Χρυσοκεφάλου» της Τραπεζούντας.
Η «Παναγία η Χρυσοκέφαλος» θεωρείται η πιο παλιά εκκλησία της Τραπεζούντας, με κτήτορα τον βασιλιά της Καππαδοκίας και Τραπεζούντας Αννιβαλιανό, που ήταν γαμπρός του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Ο Ναός χρονολογείται από το 360 μ.χ. Η παράδοση αποδίδει την επωνυμία «Χρυσοκέφαλος» είτε στη χάλκινη κάλυψη των πλακών του τρούλου του Ναού, που από μακριά φάνταζε χρυσός, είτε στην ύπαρξη σε αυτόν εικόνας της Θεοτόκου με ανάλογη χρυσή επένδυση. Επειδή όμως ο Ναός αναφέρεται στις πηγές με την επωνυμία «Χρυσοκέφαλος» ήδη από τον 11ο αιώνα, ενώ ο τρούλος χρονολογείται στον 12ο αιώνα, η εκδοχή που αναφέρεται στην εικόνα πρέπει να θεωρηθεί πιο πιθανή. Πρόκειται για την εικόνα της Παναγίας Βρεφοκρατούσας που υπήρχε στο ναό. Καταπληκτικά ψηφιδωτά, πολύχρωμα μάρμαρα, καθώς επίσης αρχαιοελληνικοί ραβδωτοί ιωνικοί κίονες και κιονόκρανα στόλιζαν τον μεγάλο Ναό. Ήταν ο μητροπολιτικός Ναός της πόλης, την εποχή των μεγάλων Κομνηνών. Μετά την επιτυχημένη αντιμετώπιση της τουρκικής επίθεσης στην πόλη το 1223, η εικόνα κοσμήθηκε από τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Α΄ με «λίθους τιμίους και μαργάρους λαμπρούς».

Είναι κρίμα που σήμερα δεν έχει διασωθεί η εντυπωσιακή, εσωτερική διακόσμηση αυτού του εξαιρετικά σημαντικού ναού. Ο Ναός καταστράφηκε τον Ιούλιο του 1341, κατά την πυρπόληση της Τραπεζούντας από του Τούρκους Αμιτιώτες και ανακαινίσθηκε εκ βάθρων υπό του Τραπεζούντος Ακακίου.

                                                                                                                                                                       

Μητροπολίτη Τραπεζούντας Χρύσανθου

Μετά την αποκατάσταση, την ημέρα του Ευαγγελισμού που πανηγύριζε ο Ναός, τελέσθηκαν τα εγκαίνια του νέου ανακαινισμένου πλέον Ναού. Στην Ωδή των εγκαινίων αναφέρεται : «εις τον κοσμόσωστον και θείον ευαγγελισμόν … καθ ήν γέγονε νύν και η τήσδε εορτής επωνύμου ιδρυμένου νέου ναού».

Μητροπολίτη Τραπεζούντας Χρύσανθου

Ο Fallmerayer, o οποίος είχε επισκεφθεί τον Ναό το 1840, είχε δει ολόκληρο το μωσαϊκό, το οποίο αναπαρίστανε τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου … «Οι κυανές και χρυσές ψηφίδες της εικόνας σπινθηροβολούσαν και άστραφταν από τις ακτίνες του ήλιου» αναφέρει χαρακτηριστικά.
Μετά το 1461 που έπεσε η Τραπεζούντα ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί, με όνομα Ortahisar Fatih Buyuk Camii, δηλαδή το μεγάλο τζαμί του Πορθητή (Φατίχ) στο μέσο των τειχών. Το 1880 μεγάλο μέρος του ψηφιδωτού του επάνω μέρους της μεγάλης αψίδας καλύφθηκε με κονίαμα.

Σε όλον τον χριστιανικό κόσμο δεν υπάρχει πουθενά αλλού οικισμός με το όνομα της χάρης της «Παναγίας της Χρυσοκεφάλου» πέρα από το χωριό μας, στον Δήμο Κάτω Νευροκοπίου. Και εύλογη είναι η απορία, γιατί οι ευσεβείς κάτοικοι του χωριού, κυρίως Πόντιοι, Τραπεζούντιοι πρόσφυγες δεν αφιέρωσαν την εκκλησία τους στη χάρη της «Παναγίας Χρυσοκεφάλου» και περιορίστηκαν μόνο στη συγκεκριμένη μετονομασία του οικισμού τους ; Να ήταν άραγε η άγνοια που τους οδήγησε να μην πράξουν το αυτονόητο; Να ήταν η απορρόφηση από τις σκληρές βιοτικές μέριμνες και η συγκατοίκηση, τον πρώτο χρόνο της εγκατάστασης, με τους μουσουλμάνους κατοίκους του χωριού; Να ήταν το «μόνιμο τραύμα» που δημιούργησε η απώλεια της πατρίδας, της περιουσίας και της αξιοπρέπειά τους (οι περισσότεροι ήρθαν με τα ρούχα ή τα κουρέλια που φορούσαν) και ο βαθύς πόνος από τις πρόσφατες μνήμες. Πολλά ερωτηματικά θα μείνουν αναπάντητα, ειδικά από το πρώτο εκείνο διάστημα της εγκατάστασης στην Ελλάδα, γιατί όπως η πραγματικότητα έδειξε σε όλο τον κόσμο, αυτοί που έζησαν γενοκτονίες και επέζησαν, κράτησαν σφραγισμένα τα στόματά τους μέχρι τον θάνατο τους. Όπως και να έχει, φέτος για πρώτη φορά στις 25 Μαρτίου θα υμνηθεί η χάρις της «Παναγίας της Χρυσοκεφάλου» από τους κατοίκους του Χρυσοκέφαλου Δράμας, εκπληρώνοντας μια διαχρονική ηθική υποχρέωση των κληρονόμων της πάλαι ποτέ κραταιάς πρωτεύουσας των Κομνηνών. Όλες οι εκκλησίες και τα μοναστήρια της «πατρίδας» δοξάζονται και στην Ελλάδα, πλην της Παναγίας της Χρυσοκεφάλου. Η Παναγία η Χρυσοκέφαλος ήρθε η ώρα να τιμηθεί στη «νέα κατοικία της», στον Ιερό Ναό του οικισμού Χρυσοκέφαλο του Δήμου Κάτω Νευροκοπίου, στέλνοντας μήνυμα αισιοδοξίας ότι ο πόντος δεν ηττήθηκε ποτέ, είναι ζωντανός στο νου και την ψυχή μας.