Ένα
από τα τρία οροπέδια του Λεκανοπεδίου της Δράμας είναι τα βουνά τα
οποία ξεκινούν από την παραλία της Καβάλας, συνεχίζουν στην Λεκάνη, το
Φαλακρό και μπαίνουν στην Βουλγαρία. Αυτήν όλη την οροσειρά οι αρχαίοι
μας πρόγονοι την ονόμαζαν ΠΑΓΓΑΙΟ όρος. Με την ίδια λογική και σειρά,
ένα άλλο ορεινό συγκρότημα, το οποίο ξεκινάει από την Καβάλα και
παραλιακά φτάνει μέχρι τον Στρυμόνα, το ονομάζανε ΣΥΜΒΟΛΟ όρος. Από τον
Στρυμόνα, μια τρίτη οροσειρά, που προχωράει βόρεια, ονομαζότανε Δύσωρο
όρος και είναι το σημερινό ΜΕΝΟΙΚΙΟ όρος. Τα τρία λοιπόν
βουνά-οροσειρές, συγκροτούν την ορεινή περιφέρεια του νομού μας και
σχηματίζουν το τεράστιο λεκανοπέδιο του εύφορου κάμπου της Δράμας.
Το
Παγγαίο όρος, «…της Νύσας το πυκνό βουνό…» (ι) όπως προσδιορίζει το
Φαλακρό ο Όμηρος (13 Ιλιάδα Ζ 133), το Σύμβολο όρος, (το σημερινό
Παγγαίο) και το Μενοίκιο όρος.
Εμείς,
σήμερα, θα γνωρίσουμε, πολύπλευρα, ήτοι ιστορικά και μυθολογικά, το
Φαλακρό ή Παγγαίο όρος, το οποίο ανήκει στον νομό Δράμας.
Σύμφωνα
με τα σημερινά και τα παλαιότερα γεωγραφικά δεδομένα, το όρος Φαλακρό,
ανήκει στο ορεινό σύστημα της ΡΟΔΟΠΗΣ. Είναι μια προέκταση της οροσειράς
του Όρβηλου κι αποτελεί συνέχεια του συγκροτήματος των ορεινών όγκων
της Βουλγαρίας Ρίλα και Πιρίν. Βουνά και των όμορων νομών, των Σερρών
και της Καβάλας.
Ήτοι,
τα βουνά Μπουζάλα με υψόμετρο 1.621 μ., το Κουσλάρ με κορυφή την Κούλα
1.827 μ. και την Τσίγλα 1.745 μ., του Αλή Μπουτούς 2.212 μ. στα
Ελληνοβουλγαρικά σύνορα, το Άγγιστρο (Περίμ Δάγ) με την ψηλότερή του
κορυφή το Τσιγγέλι 1.294 μέτρα, τα βουνά Αλή Μπαμπάς (Βούζ Δάγ) στη
Βροντού 1.849 μ., το Καρά Δάγ 1.505 μέτρα, το Μενοίκιο με ψηλότερη
κορυφή του το Καραγκιόζ Γκιόλ 1.963 μέτρα, το Φαλακρό (Μπόζ Δάγ) με
ψηλότερη κορυφή του τον Προφήτη Ηλία ύψους 2.232 μέτρων και τα βουνά της
Λεκάνης (Τσάλ Δάγ) ύψους 1.298 μέτρων.
Με
το οροπέδιο – οροσειρά, που οι αρχαίοι μας πρόγονοι ονόμαζαν Παγγαίο
όρος και που ξεκινάει από τον Πιερικό κόλπο της Νεάπολης (της σημερινής
Καβάλας) και συνεχίζεται με τα βουνά της Λεκάνης (Τσαλ Δαγ), τον ορεινό
όγκο του Φαλακρού και που προεκτείνεται κι ως μέσα στη Βουλγαρία,
ασχολήθηκαν και έγραψαν δεκάδες αρχαίοι συγγραφείς.
Αναφερόμαστε
σε ένα ορεινό συγκρότημα, το οποίο είναι ιστορικά και μυθολογικά
πασίγνωστο από την εποχή του Ομήρου και που διαθέτει πλούσια πανίδα και
χλωρίδα. Πάνω και γύρω από το Παγγαίο όρος έζησαν Θρακικοί λαοί, ενώ το
επισκέφτηκαν και το περιέγραψαν κι αναφέρονται σε αυτό ο Όμηρος και ο
Πίνδαρος, ο Ηρόδοτος, ο Θουκυδίδης, ο Στράβωνας, ο Πλούταρχος, ο Δίωνας ο
Κάσιος, ο Φλάβιος Αρριανός, ο Πλίνιος Σεκούντος κι ένα μεγάλο πλήθος
στρατιωτικών και διανοουμένων, αλλά κι ο πατέρας της γεωγραφίας Κλαύδιος
Πτολεμαίος. Ο τελευταίος μάλιστα προσδιόρισε και επιστημονικά το
γεωγραφικό στίγμα του βουνού με γεωγραφικές συντεταγμένες της εποχής του
που γίνονται και σήμερα αποδεκτές και σηματοδοτούν την γεωγραφική του
θέση που είναι βορειανατολικά των Κρηνίδων, με το όνομα, βέβαια, Παγγαίο
όρος.
Όμως
σε μια κορυφή του Παγγαίου όρους οι Θράκες Σάτρες ανήγειραν ναό προς
τιμή του θεού Διονύσου τον οποίο λειτουργούσαν ιερείς Θράκες Βησσοί, με
ιέρεια διορισμένη από τους Δελφούς. Το ιερό υπήρξε το επίκεντρο της
λατρείας των Θρακών, αλλά και των άλλων Ελλήνων και Ρωμαίων και
φημιζόταν για τους δυσνόητους, αλλά όμως εύστοχους, χρησμούς της Πυθίας.
Το
Παγγαίο έχει πανάρχαιες παραδόσεις και εκπληκτικούς μύθους και θρύλους.
«Προβάλλει στη γαλανή απεραντοσύνη του ουρανού γεμάτο μεγαλείο,
προκαλώντας στην ανθρώπινη ψυχή γοητεία γεμάτη μυστικισμό και θαυμασμό.
Στις πλαγιές και τις ρεματιές του, τις δασωμένες με οξιές, καστανιές,
έλατα, δρυς, και πανύψηλα αγέρωχα πλατάνια, συγκροτήθηκαν τα αρχαία
χρόνια οι πρώτοι Διονυσιακοί θίασοι με τις έξαλλες μαινάδες και τους
απέραντους σε ζωική δύναμη Σιληνούς, οι οποίοι στο κρασί και στο χορό
ζήτησαν τη λύτρωση και την άμεση επικοινωνία με τους θεούς. Εδώ ακόμη
πλάστηκαν οι πρώτοι μύθοι για την αθανασία της ψυχής, αφού ο Διόνυσος
δεν μπορούσε να βρει πιο υπέροχο φυσικό τοπίο για να στήσει το Μαντείο
του και το Ιερό του.» (5 σελ. 370) και (6 σελ.10-11)
Όμως
το Φαλακρό όρος ή Μπόζ Δάγ ή Παγγαίο όρος, είναι το υψηλότερο βουνό στο
λεκανοπέδιο της Δράμας. Η κορυφή του, στον Προφήτη Ηλία, φτάνει τα
2.232 μέτρα.
Περιπλανιέμαι
τώρα πάνω στις δασωμένες πλαγιές του Μπόζ-Δαγ. Αυτού του πανέμορφου
βουνού που κακώς ονομάστηκε Φαλακρό όρος, αφού είναι το αρχαίο ιστορικό
και μυθικό Παγγαίο όρος. Χάνομαι σε επιβλητικές ορθοπλαγιές παρέα με τις
λυγερόκορμες νύμφες Ορειάδες. Αφουγκράζομαι τον παφλασμό των παγωμένων
καταρρακτών και των κρυστάλλινων κεφαλαριών του θεομύρητου βουνού των
λουλουδιών που πάνω του ζούσε ο ημίθεος σοφός Ορφέας. Αισθάνομαι το
απαλό θρόισμα του ανέμου και τη διακριτική παρουσία του θεού Βορέα και
των θαυμάσιων παιδιών του. Νοιώθω την ανάσα των γλυκοθώρητων Αμαδρυάδων
καθώς ανεβοκατεβαίνω τα στενορύμια και τα ξέφωτα του απέραντου βουνού,
την πατρίδα και το απόρθητο κάστρο των Σατρών. Ένα βουνό που πάνω ζούσαν
Γίγαντες, κατά την αρχαία Ελληνική μυθολογία.
Περιπατητής
και περιηγητής πάνω στον ορεινό όγκο του μεγάλου συγκροτήματος του
Όρβηλου, το οποίο εκτείνεται από τη Βουλγαρία μέχρι τις ήρεμες ακτές του
Πιερικού κόλπου, του σημερινού κόλπου της Καβάλας. Με αγκαλιάζει η
ζεστή ανάσα των αγέρωχων Θρακών Βησσών ανάμεσα στις φιλύρες, τις
καστανιές, τις πτελέες, τις ιτιές και τα σκλήθρα.
Αποχαμένος
κάτω από τις βαθύσκιες βελανιδιές, τις οξιές και τα κέδρα, ανέμελος κι
ευτυχισμένος συνεπαίρνομαι από τη γαλήνη και την ήρεμη ομορφιά του.
Γεύομαι τον άνανθο καρπό της φύσης που μόνο αυτή ξέρει απλόχερα να
χαρίζει. Είναι το αντίδωρο σένα δεσμό με τη φύση, με το φτερωτό
βασίλειο, με τα φυτά και τα ζώα. Και θαρρείς γύρω μου αρχίζει ένα
πανηγύρι χαράς από μυθικές θεόμορφες νύμφες οι οποίες τρέχουν,
τραγουδούν και χορεύουν ανάμεσα στις πρασιές και τις λουλουδοστολισμένες
κοιλάδες και τα θαλερά υπαλπικά λιβάδια.
Να
κι η πανέμορφη Καλλίστη. Η μόνιμη συνοδός της θεάς Αρτέμιδας. Εδώ είναι
και η φυλάχτρα του μικρού θεού Διόνυσου, η πανέμορφη Καλυψώ. Στο ρέμα
και η Κασταλία και η δροσερή νύμφη, κόρη του Νέστου η καλλίροη
Καλλιρρόη. Παρούσα εδώ και η βυζομάνα του Δία, η Αμάλθεια. Αισθάνομαι
την παρουσία και των κοριτσιών της Νύχτας. Τις Εσπερίδες νύμφες. Την
Αίγλη, την Εστία, την Ερύθεια, την Αρέθουσα. Όλες παρούσες, μαζί και η
εμπνεύστρια Ηγερία και η γλυκοθώρητη Αγριόπη.
Κοσμογονία
πάνω στις ράχες του «πανύψηλου» βουνού. Του βουνού που θεωρείται ο
«βοτανικός παράδεισος των Βαλκανίων». Βουνό που λάτρεψαν οι Θράκες και
που προσκύνησαν το ιερό τους μεγάλοι στρατηλάτες, όπως ο Ρωμαίος Μάρκος
Αυρήλιος και ο Μακεδόνας βασιλέας Μέγας Αλέξανδρος και η μητέρα του
Ολυμπιάδα.
Το
πρώτο αρχαίο όνομα του βουνού ήταν, σύμφωνα με τον Όμηρο, Νυσήϊο, ή
Νυσσαίο όρος. Και η πεδιάδα της Δράμας, λεγόταν, όπως συνηθίζονταν κατά
την αρχαιότητα, Νυσσαίο πεδίο. Τα ονόματα αυτά προήλθαν από το όνομα
ενός πολίσματος το οποίο υπήρχε μέσα στο λεκανοπέδιο Δράμας που λέγονταν
Νυσσαίο. Όμως ο αρχαίος αυτός οικισμός ουδέποτε αναζητήθηκε, ώστε
σήμερα να μην γνωρίζουμε την ακριβή του θέση. Άλλωστε δεν γνωρίζουμε την
αρχαία πρωτεύουσα των Ηδωνών Θρακών. Μήπως ήταν η Νυσσαία, αρχαία πόλη
στα βάθη του οικισμού της Δράμας που πρόσφατα, με τις εκσκαφές του
αερίου, δίνει την παρουσία της;
Το
βουνό αργότερα μετονομάστηκε Καρμάνιο και Αργένταρο. Περίπου από τον 8ο
αιώνα π.Χ. οι Θράκες το ονομάσανε Παγγαίο όρος. Πήρε το όνομα ενός
βασιλέα της περιοχής ο οποίος αυτοκτόνησε πάνω στην κορυφή του βουνού,
όπως μας πληροφορεί ο Πλούταρχος. Το ίδιο το βουνό κατά την Βυζαντινή
περίοδο ονομαζότανε Εγριαζόν Κασταγνιά (7σελ.357 τόμος β’), προφανώς,
από τις υπέρ αιωνόβιες καστανιές που είναι διάσπαρτες σε όλη την
βορειανατολική πλευρά του βουνού σε υψόμετρο 1400 μ. όπου και ρέει ο
ποταμός Νέστος στην κοιλάδα.
Μέχρι
πρόσφατα και κυρίως μέχρι την δεκαετία του 1960, το Φαλακρό όρος, σε
όλα τα Ελληνικά εγκυκλοπαιδικά λεξικά, αναφέρονταν ότι έχει ύψος… μόνο
1.854 μέτρα!…
Επίσης
θεωρούσαν το βουνό τελείως φαλακρό. Είχε ακόμη επικρατήσει, ως μοναδικό
του όνομα κι αυτό που οι Τούρκοι το «βάπτισαν» όταν ήρθαν. Μποζ-Δαγ. Το
νεοελληνικό Φαλακρό προέκυψε από την ελληνική μετάφραση της τούρκικης
του ονομασίας Boz-Dag.
Διαβάζουμε, σχεδόν, σε όλα τα έντυπα.
«Βόζ-Δάγ,
μακρά οροσειρά της Ανατολικής Μακεδονίας, άλλως Φαλακρόν όρος,
εκτεινομένου βορείως της Δράμας από των στενών των Κορπύλων. Πολλαί των
κορυφών αυτής έχουσιν ύψος άνω των 1500 μέτρων, μία δε τούτων φτάνει εις
ύψος 1854 μέτρων» (2 σελ. 356 γ’ τόμος και 3 σελ. 563 )
Τα
πράγματα όμως άλλαξαν. Το βουνό μετρήθηκε με σύγχρονα μηχανήματα και
διαπιστώθηκε ότι το Φαλακρό είναι το υψηλότερο βουνό του λεκανοπεδίου
της Δράμας. Είναι ψηλότερο κι από το σημερινό Παγγαίο της
Εικοσιφοίνισσας και από το όρος Μενοίκιο. Έχει ύψος 2.232 μέτρα, ενώ τα
άλλα δύο βουνά, το μεν Μενοίκιο, έχει ύψος 1963 μέτρα στην ψηλότερη
κορυφή του την Μαυρομάτα, το δε το Παγγαίο (Σύμβολο) όρος έχει ύψος 1956
μέτρα στην κορυφή του το Μάτι.
Έτσι
δικαιώνεται κι ο Ηρόδοτος ο οποίος έλεγε και το ξανάλεγε από την
αρχαιότητα, ότι το Παγγαίο όρος, δηλαδή το Φαλακρό όρος, είναι το
υψηλότερο βουνό του λεκανοπεδίου της Δράμας. Και βέβαια τότε το βουνό
ήταν δασωμένο, είχε ένα μεγάλο πλήθος πηγών, με πολλούς καταρράκτες και
αιωνόβια δένδρα, όπως και σήμερα εξ άλλου στην βορειανατολική του
πλευρά. Και προπάντων, είχε και έχει στα σπλάχνα του χρυσό, σε όλη την
προέκτασή του. Από Καβάλα προς νότο και μέχρι το Νευροκόπι προς βορά,
ακόμη κι ως μέσα στη Βουλγαρία.
Εμείς
βέβαια οι σύγχρονοι Δραμινοί αμφισβητίες δεν θέλουμε ούτε να το
…πιστέψουμε!... Που να φανταστεί ο αξιομνημόνευτος μεγάλος Έλληνας
Ηρόδοτος από την Αλικαρνασσό της Ιωνίας, το μέγεθος της μιζέριας των
σύγχρονων Ελλήνων!... Δηλαδή ότι οι συμπατριώτες του Έλληνες θα
αμφισβητούν ακόμη και τα αυτονόητα, ώστε να μπήξει, τότε, μια μαρμάρινη
πινακίδα πάνω στην κορυφή, με το όνομα Παγγαίο όρος!.....
Η
ονομασία του Παγγαίου όρους, όπως είπαμε, προήλθε από το όνομα ενός
Ηδωνού βασιλιά, γιου της νύμφης Κρητοβούλης και του θεού Άρη. Ο βασιλέας
των θρακών Παγγαίος, αυτοκτόνησε πάνω στην υψηλή κορυφή του βουνού
βαθιά θλιμμένος κι απελπισμένος. Αφορμή στάθηκε, γι' αυτή την τραγωδία,
μια οργιαστική Διονυσιακή βραδιά, στην οποία ο βασιλιάς Παγγαίος
συμμετείχε στις ολονύκτιες Διονυσιακές γιορτές και διασκεδάσεις
μεταμφιεσμένος. Στο γλέντι πάνω γνώρισε μια ωραία κοπέλα, μια αληθινή
καλλονή, επίσης μεταμφιεσμένη. Εκείνο το βράδυ, αμίλητοι κι άγνωστοι
μεταξύ τους, κοιμήθηκαν μαζί. Όμως, σαν ξύπνησαν, το πρωί της άλλης
μέρας, διαπίστωσε έντρομος ο βασιλιάς ότι η πανέμορφη μεταμφιεσμένη
κοπέλα της νύχτας ήταν η μοναχοκόρη του.
Η
απελπισία και ο πόνος του πατέρα ήταν απερίγραπτος. Και προτίμησε να
πεθάνει, με τον τρόπο που περιγράφεται από τον Πλούταρχο. «Έδραμεν εις
Καρμάνιον όρος και δια λύπης, υπερβολήν σπασάμενος, το ξίφος εαυτόν
ανείλεν.»
Για
ανάμνηση του τραγικού πατέρα και εξαιρετικού βασιλέα των Θρακών, οι
θράκες Μύγδονες οι οποίοι ζούσαν στην περιοχή έκοψαν νόμισμα. Στο κέρμα,
στη μια όψη, υπάρχει η ιστορική και μυθική σκηνή που διαδραματίστηκε
πάνω στο βουνό καθώς ο βασιλιάς εναποθέτει την ασπίδα του πάνω στο βράχο
και με το ξίφος του αυτοκτονεί. Ο βασιλιάς Παγγαίος βασίλευε σε όλη την
περιοχή, βόρεια και ανατολικά της Πρασιάδας λίμνης και πιο πάνω από το
Καρμάνιο όρος (Φαλακρό).
Όμως οι μύθοι και οι ιστορίες γύρω από το Παγγαίο και τους Παγγαιορίτες κατοίκους της περιοχής είναι πάρα πολλοί.
Οι
μύθοι που αναφέρονται σχετικά με τον βασιλιά των Ηδωνών Λυκούργο και
τον θεό Διόνυσο είναι θαυμάσιοι και διαθέτουν πολύ φαντασία. Ο αρχαίος
συγγραφέας Απολλόδωρος ο Αθηναίος (180-109) μας διασώζει ορισμένες
ενδιαφέρουσες ιστορίες. (12 Γ' ν.1)
Γράφει:
Είναι πυρ και μανία οι Θεοί του Ολύμπου για την βίαιη συμπεριφορά του
βασιλιά των Ηδωνών Λυκούργου απέναντι στο θεό Διόνυσο και τις τροφούς
του. Κι αποφασίζουν να τον τιμωρήσουν. Του παίρνουν τα μυαλά. Τον κάνουν
παράφρονα και στέλνουν συγχρόνως σ' όλη την απέραντη χώρα των Ηδωνών
θρακών παρατεταμένη ξηρασία κι αφορία. Πέφτει πείνα και λιμός στο
βασίλειο. Οι κάτοικοι απελπίζονται κι αποδίδουν το μεγάλο κακό σε θεία
δυσαρέσκεια. Και ψάχνουν να βρουν την αιτία και τον αίτιο. Φήμες
διαδίδονται ότι έφταιγε ο βασιλιάς τους, ο οποίος και εναντιώθηκε με το
θεό Διόνυσο και τον απέλασε.
Ο
Λυκούργος, όμως, ήταν συνετός και γενναίος βασιλιάς. Τιμούσε όλους τους
υπηκόους του. Ήθελε απλά να απαλλάξει το λαό του από την άκρατη
οινοποσία και την χωρίς μέτρο ασυδοσία των οπαδών του Διονύσου. Για να
γίνουν όμως όλα αυτά και για να προλάβει την κοινωνική διάλυση χτύπησε
το κακό με παραδειγματικό τρόπο στη ρίζα του. Απαγόρευσε αυστηρά την
χρήση του αλκοόλ σ' όλη την επικράτειά του. Συγχρόνως κήρυξε ανεπιθύμητα
πρόσωπα στο βασίλειό του το Θεό Διόνυσο και όλη την ακολουθία του που
δεν έλεγαν να συνετιστούν. Τους απέλασε όλους από τη χώρα του, όπως θα
λέγαμε σήμερα. Έτσι όμως ήρθε σε ρήξη με τους Θεούς του Ολύμπου.
Και
τώρα είναι ένας επικίνδυνος τρελός. Που αρπάζει την κόσα και
ακρωτηριάζει το μικρό του γιο, το Δρύαντα. Γιατί, λέει, θεώρησε το παιδί
...κλήμα για κλάδεμα. Όμως, με την ειδεχθή πράξη του, αποτελεί πλέον
για τους υπηκόους του δημόσιο κίνδυνο. Άλλωστε οι Ηδωνοί, όπως κι όλοι
οι Θράκες και οι Μακεδόνες, έχουν μεγάλη ευαισθησία απέναντι σε όσους
προκαλούν στυγερά εγκλήματα. Η αγανάκτησή τους είναι πολύ μεγάλη από το
αποτρόπαιο έγκλημα του ηγέτη τους.
Αλλά
είναι ανύποπτοι για τα όσα παρασκηνιακά εξυφαίνονται από κάποιους σε
βάρος του ένδοξου και συνετού βασιλιά τους. Γι' αυτό και είναι
επηρεασμένοι απ' την οργή των Θεών, που έντεχνα διαδόθηκε στην κοινωνία.
Έτσι φυλακίζουν το βασιλιά τους. Ο Διόνυσος, δια των ιερέων του, με
χρησμό, τους προειδοποιεί πως μόλις τιμωρήσουν τον στυγερό δράστη, οι
θεοί θα εξευμενιστούν και η φυσική ομαλότητα και γαλήνη θα ξανάρθουν στη
χώρα τους.
Γεμάτοι
οργή, λοιπόν, οδήγησαν τον βασιλιά Λυκούργο, σιδηροδέσμιο, πάνω στο
Παγγαίο όρος (Φαλακρό) και τον εγκατέλειψαν εκεί, να τον φάνε τα άγρια
σαρκοφάγα άλογα. Τέτοιο οικτρό τέλος επιφύλαξε στον βασιλιά των Ηδωνών
Λυκούργο ο Διόνυσος, προκειμένου να επιβάλλει την άμπελο και τα προϊόντα
της στον ευρύτερο Δραμινό χώρο κι απ' όπου στη συνέχεια πέρασαν και
διαδόθηκαν σε όλη την υπόλοιπη Θράκη και τη νότια Ελλάδα.
Από
την μυθολογία γνωρίζουμε ακόμη ότι εδώ, πάνω στο όρος Παγγαίο,
κατασπάραξαν οι Μαινάδες της Θράκης τον θείο Ορφέα και τα κομμάτια του
τα έριξαν στο Νέστο ποταμό. Τα μακάβρια λείψανα έφτασαν στη θάλασσα της
Καβάλας και πέρασαν, ταξιδεύοντας πάνω στο κύμα, μέχρι τη Λήμνο. Ο μύθος
έχει καταπληκτική συνέχεια.
Οι
Βάκχες έφτασαν σε αυτό το αποτρόπαιο έγκλημα επειδή τους πρόσβαλε ο
Ορφέας. Αισθάνθηκαν αγνοημένες και περιφρονημένες σαν γυναίκες όταν
έχασε την γυναίκα του Ευρυδίκη και δεν ήθελε να δει άλλη γυναίκα στα
μάτια του. Και επίσης ότι ο Ορφέας αγνόησε τον θεό της γονιμότητας
Διόνυσο πάνω στην απόγνωσή του, όταν έχασε την πολύτιμη σύντροφό του. Κι
αυτό ήταν ιεροσυλία.
Ο
Ορφέας λάτρευε τον θεό Απόλλωνα κατά τον Γερμανό συγγραφέα Wilhelm
Heinrich Roscher (1845 – 1923). Υπάρχουν βέβαια μια σειρά
αλληλοσυγκρουόμενες εκδοχές για την αιτία που οι Μαινάδες θρακιώτισσες
θανάτωσαν τόσο οικτρά τον Ορφέα. Όμως ο μεγάλος φιλόσοφος ποιητής και
μουσικός αποτελεί μια σύνθετη και πληθωρική προσωπικότητα με ιστορικό
και μυθολογικό περιεχόμενο. Είναι η δόξα του Ελληνισμού, αλλά πολύ
ελάχιστα γνωστός στους νεοέλληνες, γιατί ήταν «επαρχιώτης» και γι’ αυτό
έχει λιγότερο προβληθεί. Αλλά ο Ορφέας είναι η έκφραση του αθάνατου
ελληνικού πνεύματος το οποίο φώτισε και εξακολουθεί να φωτίζει την
ανθρωπότητα με πρωτοποριακές σκέψεις κι επινοήσεις.
Ο
Ορφέας είναι κι ο ιδρυτής μιας θρησκείας. Είναι ένας άνθρωπος με
τεράστιες δυνατότητες και χαρισματικά προσόντα. Επικός ποιητής, θείος κι
απαράμιλλος μουσικός. Ήταν μαθητής του Λίνου, του μεγάλου μυθικού ιερού
αοιδού ο οποίος πρώτος έβαλε στη λύρα τις χορδές με νήμα εντέρων. Γι'
αυτό και τον θέλουν και γιο του θεού Απόλλωνα και της μούσας Καλλιόπης,
έτσι όπως μνημονεύεται κι από τους αρχαίους συγγραφείς και ποιητές, τον
Όμηρο, τον Στοβαίο, τον Διόδωρο τον Σικελιώτη και λοιπούς.
Οι
θράκες εύκολα μετακινούνταν ή μετανάστευαν. Έτσι οι Ήδωνες θράκες
κατέβηκαν στη νότια Ελλάδα και με Αθηναϊκές τριήρεις έφτασαν και στην
Σικελία. Εκεί προσαρμόστηκαν και συγχωνεύτηκαν με τους ντόπιους
παίρνοντας μάλιστα και το όνομα Μαμερτίνοι, αλλά ισχυριζόμενοι, πάντα,
ότι ήταν απόγονοι του θεού Άρη. Οι περισσότεροι Θράκες έποικοι στην
Μεγάλη Ελλάδα έγιναν μισθοφόροι του τυράννου των Συρακουσών Αγαθοκλή κι
απλώθηκαν σε όλο το μεγάλο νησί. (1)
Ο
θεός Άρης που ήταν πολύ αγαπητός στους θράκες, κατά τον Στράβωνα,
παντρεύτηκε και την Όσσα κι απέκτησε μαζί της γιο, το Σίθωνα, που είναι
γενάρχης των Σιθώνων κατοίκων της Χαλκιδικής. Ο Σίθωνας νυμφεύθηκε την
Μενδηίδα κι απόκτησαν κόρη την Παλλήνη και γιο τον Κλείτο. Ο Κλείτος
ήρθε σε σύγκρουση με τους Ήδωνες και νίκησε το βασιλιά τους Δρύαντα,
καίτοι οι Σίθωνες ήταν συγγενικός λαός με τους Ήδωνες θράκες.
Η
οροσειρά του Παγγαίου όρους εκτείνεται σε έκταση 50 χλμ. και πλάτος 20
χλμ. Πάνω στο βουνό ζούσαν και εξακολουθούν να ζουν ακόμη και σήμερα
άγρια άλογα, επιβεβαιώνοντας έτσι και τον μύθο του τραγικού Ηδωνού
βασιλιά Λυκούργου στην κόντρα του με τον θεό Διόνυσο.
Ειδικότερα
το Φαλακρό, ως ορεινός όγκος, φράζει την πεδιάδα της Δράμας από βορρά
αφήνοντας τρεις διαβάσεις εισόδου, μεγάλης στρατιωτικής στρατηγικής
σημασίας.
Τον αυχένα του Καλαποτίου από τον οποίο υπάρχει οδική αρτηρία που μας φέρνει στο υψίπεδο του Κάτω Νευροκοπίου.
Τη
διάβαση του Γρανίτη που συνδέει το Κάτω Νευροκόπι με τη Δράμα. Και την
περιοχή του Βώλακα που οδηγεί, από την βορειοανατολική κατεύθυνση, στην
πεδιάδα της Δράμας.
Το
1937-1940 κατασκευάστηκαν έργα, από τον πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά, για
την οχύρωση και την αποτροπή της προσπέλασης των διαβάσεων από πιθανούς
εχθρούς. Έτσι στα δυτικά του Φαλακρού κατασκευάστηκαν τα οχυρά του Λύσε,
του Ντασάβλε κι άλλων. Στο Γρανίτη λοιπόν έχουμε τα οχυρά του
Πυραμοειδούς, στο Βώλακα τα οχυρά του Αγίου Νικολάου, Καστέλλο και
Μπαρτισέβα και στον αυχένα, από την πλευρά της Προσοτσάνης, τα οχυρά του
Καλαποτίου. (4 σελ.1125-1126)
Πάνω
στο Φαλακρό και βορειότερα ζούσαν οι αρχαίοι θρακικοί λαοί Σάτρες και
οι Βησσοί. Οι λαοί αυτοί, ανυπόταχτοι, ουδέποτε υποτάχτηκαν στους Πέρσες
ή άλλους λαούς και στην ψηλότερη κορυφή του βουνού είχαν ιερό ναό του
Θεού Διονύσου κτήμα των Σατρών, αλλά τον λειτουργούσαν πάντα ιερείς από
τους θράκες Βησσούς.
Από
το ναό αυτό ζήτησαν χρησμό ο Μ. Αλέξανδρος το 336 π.Χ., λίγο πριν
εκστρατεύσει κατά των Περσών και ο Ρωμαίος Ανθύπατος Οκτάβιος Γάιος το
62 π.Χ., πατέρας του μεγάλου αυτοκράτορα της Ρώμης Αυγούστου, οποίος
τότε πολεμούσε, διάφορους βόρειους επιδρομείς της Ρωμαϊκής
αυτοκρατορίας, στην περιοχή μας. Αλλά χρησμό ζήτησε και πήρε και η
Ολυμπιάδα, για να μάθει την τύχη του γιου της στην εκστρατεία του στην
Ασία.
Το
ναό του θεού Διονύσου, ο οποίος βρίσκεται στην οροσειρά του Παγγαίου
όρους και «στην ψηλότερη κορυφή» του, κατά τον Ηρόδοτο, οροσειρά που
ξεκινάει από την Νεάπολη (σημερινή Καβάλα) και τον Πιερικό κόλπο
(σημερινό κόλπο Καβάλας), τα βουνά της Λεκάνης, του Τσαλ Δαγ και του
Μποζ Δαγ και φτάνει μέσα στην Βουλγαρία κανείς μας δεν τον αναζήτησε. Το
183 π.Χ. στο ιερό του θεού Διονύσου, όταν βασιλέας των Βησσών ήταν ο
Ραβόκεντος, ιερέας στο ναό των Σατρών ήταν ο Βολογαίσης και Πυθία μια
κοπέλα από τους Δελφούς, όπως συνηθίζονταν πάντα. Και βέβαια ο
Βολογαίσης υπήρξε αρχηγέτης των επαναστατημένων θρακών κατά των Ρωμαίων
κατακτητών τους.
Ήθελα
ακόμη να πω και για τον θεό Βορέα τον προστάτη των ερωτευμένων που
ζούσε πάνω στο Παγγαίο όρος. Ήταν γιος του Τιτάνα Αστραίου και της θεάς
της αυγής, της Ηούς. Ο Βορέας έκλεψε την πανέμορφη μικρή κόρη του
βασιλέα των Αθηναίων Ερεχθέα και την μετέφερε στο άντρο του, πάνω στη
Χιονότρυπα του Παγγαίου όρους (Φαλακρού). Με την Ωρείθυια ο θεός των
ισχυρών ανέμων Βορέας απέκτησε δύο γιους και δυο θυγατέρες.
Τους
φτερωτούς, Ζήτη και Κάλαη, οι οποίοι έλαβαν ενεργό μέρος στην
Αργοναυτική εκστρατεία με τον Ιάσονα, αλλά και δυο κόρες, τη Χιόνη και
την Κλεοπάτρα, τις οποίες πάντρεψε με γνωστούς Έλληνες βασιλείς.
Την
Χιόνη όμως την ερωτεύεται κι ο Ποσειδώνας και καρπός του έρωτά τους
υπήρξε ο Εύμολπος, ο οποίος έγινε αρχιερέας στην Ελευσίνα. Η Κλεοπάτρα
παντρεύτηκε τον βασιλέα και μάντη της Σαλμυδησού Θράκης, τον Φινέα, ο
οποίος ήταν γιος του Βήλου και της Αρσινόης, κόρης του Νείλου. Ο πατέρας
του Φινέα ήταν βασιλέας, γενάρχης κι εθνικός θεός των Σιμιτών
Αιγυπτίων. Έτσι ο Φινέας ήταν πρώτος ξάδερφος του Κάδμου, από τους
πατέρες τους. Γιατί ο Βήλος και ο Αγήνορας ήταν δίδυμα αδέλφια.
Τραγική
είναι η ιστορία της Κλεοπάτρας και των παιδιών της, γιατί ο άντρας της
παντρεύτηκε και μια άλλη γυναίκα, την Ιδαία, που ήταν κόρη του Δάρδανου
και η οποία της δημιούργησε μύρια δεινά.
Πρέπει να πούμε, ακόμη, ότι πάνω στο Παγγαίο όρος (Φαλακρό) γίνονταν κατά την αρχαιότητα πανελλήνιοι μουσικοί αγώνες.
Αναφέρονται
οι αγώνες των Εννέα Μουσών με αντίπαλο τον Θράκα μουσικό Θάμυρη, γιο
του Φιλάμωνα και της νύμφης Αργιόπης, υπό την διαιτησία του θεού
Απόλλωνα. Σε άλλους μουσικούς αγώνας διαγωνίσθηκε ο Μουσηγέτης θεός
Απόλλωνας με τον θνητό Μαρσύα. Ο Απόλλωνας έπαιξε κιθάρα και ο Μαρσύας
αυλό. Όμως η μυθολογία στις λεπτομέρειες της είναι απέραντη.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Κώστας Ορφανίδης: Οι Πελασγοί, ο Θρακικός Άρης και οι Μαμερτίνοι Ξυράφι 16.12.1999
2. Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη τόμος γ’ Αθήναι 1956
3. Λεωνίδα Κούβαρη: Νέα Γεωγραφία Άτλας της Ελλάδος Αθήναι 1964
4. Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη συμπληρωματικός τόμος 9-12 Αθήναι 1956
5. Τηλ. Τσελεπίδης: Δράμα, Ηδωνίδα γη και Πρασιάδα λίμνη έκδοση Αφών Κυριακίδη Θες/νίκη β’ έκδοση 2000
6. Σκαρλίδης Φώτης; Κοντά στις ρίζες των Ελλήνων 1981
7. Λωρέντης Νικόλαος: Παγκόσμιος Γεωγραφία Βιέννη 1838
8. Ηρόδοτος(484-410 π.Χ.): Ιστορίαι τόμος 4ος εκδόσεις Γεωργιάδη μετάφραση Β. Τάσου
9. Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό «Ηλίου» τόμος 13ος έκδοση 1948
10. Λεωνίδα Κούβαρη: Γεωγραφία Άτλας της Ελλάδος έκδοση Αφοί Συρόπουλοι & Κ. Κουμουνδουρέα Ο.Ε. Αθήναι 1965
11. Στυλιανός Ε. Λυκούδης, Ακαδημαϊκός: Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό «Ηλίου» τόμος 15ος έκδοση 1948
12. Απολλόδωρος ο Αθηναίος: (180-109 π.Χ.) «Βιβλιοθήκη» τόμος α' εκδόσεις Γεωργιάδη μετάφραση Ι.Μ. Χατζηφώτη
13. Όμηρος: Ιλιάδα έκδοση Ιωάννης Δ. Κολλάρος & Σία Α.Ε. Αθήναι 1950 μετάφραση Αλέξανδρου Πάλλη
Σημείωση:
1. «Ουδέ γαρ ουδέ Δρύαντος υιός, κρατερός Λυκούργος, δήν ην, ος ρα
θεοίσιν επουρανίοισιν έριζεν. Ος ποτε μαινομένοιο Διωνύσοιο τιθήνας σευε
κατ΄ ηγάθεον Νυσήϊον. Αι δ΄ άμα πάσαι θύσθλα χαμαί κατέχευαν, υπ΄
ανδροφόνοιο Λυκούργου θεινόμεναι βουπλήγι…» Όμηρος: Ιλιάδα Ζ 130-135
σελ.312,314
Μετάφραση
1: Γεωργίου Παπασπύρου εκδόσεις Deagostini Αθήνα 2005 «Γιατί ούτε και ο
γιος του Δρύαντα, ο δυνατός Λυκούργος, παρέμεινε επί μακρόν εν ζωή,
ερχόμενος σε διαμάχη με τους επουράνιους θεούς. Εκείνος κάποτε του
μαινόμενου Διόνυσου τις παραμάνες έδιωξε από το αγιασμένο Νυσήιο, και
εκείνες όλες έριξαν κάτω στη γη τους θύρσους, καθώς ο ανδροφονιάς
Λυκούργος τις έπληττε με τη βουκέντρα του…» Ζ σελ.313, 315
Μετάφραση
2: Αλέξανδρου Πάλλη έκδοση NationalGegraphic «Τι και του Δρύα ακόμα ο
γιος, ο δυνατός Λυκούργος, δεν πρόκοψε που με θεούς ζητούσε να μαλώνει,
που μια φορά του μανιακού Διονύσου τις βυζάχτρες στης Νύσας το πυκνό
βουνό τις πήρε κυνηγώντας, κι εκείνες χάμου τα δαδιά πετούσαν σαν τις
χτύπαγε με τη βουκέντρα.» Ιλιάδα Ζ΄ 130-135 σελίδα 136-137
Φώτο: Δημήτρης Παντικίδης 1,
Νένα Μελισσαρίδου, 2, 3.
